De rol van een geriater bij complexe zorgvragen: van geheugen tot mobiliteit

Een 78-jarige vrouw komt bij de geriater: ze is drie keer gevallen, vergeet steeds vaker dingen, is duizelig, gebruikt 8 medicijnen, slaapt slecht en voelt zich somber. Welk probleem moet je eerst aanpakken? Of hangen ze allemaal samen?

Dit is waar een geriater in uitblinkt: het zien van het totaalplaatje bij complexe zorgvragen. In dit artikel leggen we uit wat de unieke rol van een geriater is en hoe ze complexe situaties aanpakken.

De holistische aanpak van een geriater

Een geriater kijkt niet naar één orgaan of één aandoening, maar naar de hele persoon in context. Dit noemen we een holistische of integrale benadering.

De 4 domeinen van geriatrische evaluatie

1. 🏥 Medisch domein

Wat zijn de medische diagnoses en aandoeningen?

• Lichamelijk onderzoek (hart, longen, buik, zenuwen)
• Bloedonderzoek (orgaanfunctie, vitamines, ontsteking)
• Beeldvorming indien nodig (MRI hersenen, CT, echo)
• Medicatiereview (bijwerkingen, interacties)

2. 🚶 Functioneel domein

Wat kan de patiënt nog zelf en waar heeft hij/zij hulp bij nodig?

• ADL (Activities of Daily Living): wassen, aankleden, eten, toiletgang
• IADL (Instrumental ADL): boodschappen, koken, medicatie, administratie
• Mobiliteit: lopen, traplopen, opstaan uit stoel, balans
• Valrisico-evaluatie (Timed Up and Go test, Berg Balance Scale)

3. 🧠 Psychisch/cognitief domein

Hoe gaat het mentaal en emotioneel?

• Cognitieve screening (MMSE, MoCA, kloktekentest)
• Geheugen, aandacht, taal, uitvoerende functies
• Stemming (depressie, angst screening)
• Gedrag en persoonlijkheidsveranderingen

4. 🏠 Sociaal domein

Hoe is de thuissituatie en sociale omgeving?

• Woonsituatie (alleen, met partner, bij kinderen)
• Sociale contacten (eenzaam of actief sociaal netwerk)
• Mantelzorg (wie helpt, overbelasting mantelzorger)
• Thuiszorg en hulpmiddelen (rollator, alarmering, aanpassingen)

Waarom deze integrale benadering belangrijk is:

Bij ouderen beïnvloeden deze 4 domeinen elkaar voortdurend:

Voorbeeld cascade-effect:

1. Medisch: Hartfalen → vermoeidheid
2. Functioneel: Te moe om te bewegen → spierverlies
3. Psychisch: Niet meer naar buiten → depressie
4. Sociaal: Geen contact vrienden → eenzaamheid → nog minder motivatie
5. Gevolg: Neerwaartse spiraal → snelle achteruitgang

→ Geriater doorbreekt deze spiraal door alle 4 domeinen tegelijk aan te pakken

De geriater bij geheugenproblemen en cognitieve achteruitgang

Geheugenproblemen bij ouderen kunnen vele oorzaken hebben. De geriater doet uitgebreid onderzoek naar de exacte oorzaak.

Stappenplan bij geheugenproblemen:

Anamnese (gesprek)

Wanneer begonnen? Hoe verloopt? Wat voor problemen (geheugen, taal, plannen)? Impact op dagelijks leven?

Hetero-anamnese (met mantelzorger)

Familie/mantelzorger vertelt wat ze opmerken (patiënt bagatelliseert vaak of vergeet problemen)

Cognitieve testen

MMSE, MoCA, kloktekentest, uitgebreidere neuropsychologische testen bij specialist

Reversibele oorzaken uitsluiten

Bloedonderzoek: vitamine B12/D, schildklier, nierfunctie, glucose. Medicatiereview: bijwerkingen? Depressie-screening.

Beeldvorming hersenen

MRI of CT: hersenschade? Tumor? Beroerte? Atrofie (krimp) van hersenen?

Diagnose en behandelplan

Dementie (Alzheimer, vasculair, Lewy body)? MCI (mild cognitive impairment)? Depressie? Reversibele oorzaak? → Passend behandelplan

Wat kan de geriater bieden bij dementie?

Vroege diagnostiek: Hoe eerder diagnose, hoe beter planning en behandeling
Medicatie: Cholinesteraseremmers (rivastigmine, donepezil) bij Alzheimer kunnen verloop vertragen
Behandeling risicofactoren: Bloeddruk, cholesterol, diabetes optimaliseren
Verwijzing casemanager dementie: Begeleiding patiënt en mantelzorger
Advies over veiligheid: Autorijden, alleen thuis zijn, medicatiebeheer
Toekomstplanning: Wilsverklaring, volmacht, indicatie WLZ (Wet Langdurige Zorg)

De geriater bij mobiliteit en valincidenten

Vallen is nooit normaal bij ouderen. De geriater doet een uitgebreide valevaluatie om oorzaken op te sporen en te behandelen.

Oorzaken van vallen: multifactorieel

⚡ Intrinsieke factoren (in persoon)

• Spierkracht afname (sarcopenie)
• Balansproblemen (cerebellum, vestibulaire systeem)
• Zicht (cataract, glaucoom, maculadegeneratie)
• Zenuwen (polyneuropathie, Parkinson)
• Orthostase (bloeddrukdaling bij opstaan)
• Cognitie (dementie → vergeet waar loopt)

🏠 Extrinsieke factoren (omgeving)

• Losse matten, kabels (struikelgevaar)
• Slechte verlichting (niet zien waar loopt)
• Gladde vloer (badkamer, keuken)
• Geen leuningen (trap, toilet, douche)
• Slecht schoeisel (slippers, te grote schoenen)
• Huisdieren (hond/kat tussen benen)

💊 Medicatie

• Bloeddrukverlagers (duizeligheid)
• Slaapmiddelen (sufheid, verminderde alertheid)
• Antipsychotica (stijfheid, bradykinesie)
• Antidepressiva (orthostase)
• Opioïden (evenwicht verstoord)

😨 Psychologisch

• Valsangst (vermijden activiteiten → spierverlies → meer vallen)
• Depressie (geen motivatie bewegen)
• Haast (snel naar toilet bij urge-incontinentie)

Aanpak geriater bij valpreventie:

De geriater pakt alle factoren tegelijk aan (multifactoriële interventie):

Medicatiereview: Stoppen/verlagen onnodige medicijnen die vallen bevorderen
Behandel onderliggende aandoeningen: Parkinson, orthostase, polyneuropathie
Verwijzing fysiotherapie: Spierkracht en balanstraining (halveert valrisico!)
Verwijzing ergotherapie: Woningaanpassingen, hulpmiddelen (leuningen, antislip, verlichting)
Zichtcorrectie: Oogarts voor nieuwe bril, cataractoperatie
Schoeiseladvies: Stevige schoenen met antislip zool
Vitamine D: Supplement (800 IE/dag) verbetert spierkracht en botsterkte

Medicatie-optimalisatie bij polyfarmacie

Polyfarmacie (gebruik van 5+ medicijnen) is zeer vaak bij ouderen. De geriater is expert in medicatie-optimalisatie.

Waarom medicatiereview zo belangrijk is:

• 20-30% van ziekenhuisopnames bij ouderen door medicijnbijwerkingen
• Verhoogd valrisico: 5+ medicijnen → 2x meer vallen
• Interacties: Medicijnen beïnvloeden elkaar (werkzaamheid ↓ of bijwerkingen ↑)
• Prescriptiecascade: Bijwerking aangezien voor nieuwe ziekte → nóg een medicijn
• Veranderde farmacokinetiek: Bij ouderen langzamere afbraak medicijnen (nier/lever)

Hoe doet geriater medicatiereview?

Inventarisatie

Welke medicijnen? Dosering? Hoe lang al? Waarom gestart? Neem ALLE medicijnen mee (ook vrij verkrijgbaar, supplementen)

Indicatie check

Is medicijn nog nodig? Soms gestart voor tijdelijk probleem maar nooit gestopt. Of diagnose klopt niet meer.

Bijwerkingen

Welke klachten kunnen door medicijnen? Duizeligheid? Verwardheid? Droge mond? Obstipatie?

Interacties

Beïnvloeden medicijnen elkaar? Versterken bijwerkingen? Remmen werkzaamheid?

Dosering aanpassen

Nierfunctie bij ouderen vaak lager → lagere dosering nodig. Leeftijd, gewicht meewegen.

STOPP/START criteria

Evidence-based lijst medicijnen die bij ouderen beter vermeden of juist gestart moeten worden

Implementatie en monitoring

Geleidelijk afbouwen (niet alles tegelijk stoppen). Controleren effect na 2-4 weken. Aanpassen indien nodig.

Resultaat medicatiereview:

Gemiddeld kunnen 1-3 medicijnen gestopt of verlaagd worden na geriatrische medicatiereview. Vaak verbetering van:

Alertheid (minder sufheid)
Balans (minder duizeligheid)
Valrisico (sterk verminderd)
Cognitie (helderder denken)
Kwaliteit van leven (meer energie)

Multimorbiditeit: meerdere aandoeningen tegelijk

65% van de 65-plussers heeft 2 of meer chronische aandoeningen. Dit noemen we multimorbiditeit. De geriater is specialist in deze complexiteit.

Uitdagingen bij multimorbiditeit:

• Conflicterende behandelrichtlijnen: Richtlijn diabetes zegt medicijn X, maar richtlijn hartfalen zegt vermijd medicijn X
• Polyfarmacie: Per aandoening 2-3 medicijnen → totaal 10+ medicijnen
• Vele specialisten: Cardioloog, longarts, neuroloog, nefroloog → niemand overzicht
• Tegenstrijdige adviezen: Cardioloog zegt rust, fysiotherapeut zegt bewegen
• Overmedicatie: Elk probleem wordt met medicijn behandeld → cascade van bijwerkingen

Hoe geriater multimorbiditeit aanpakt:

Prioriteren: Wat is belangrijkst voor patiënt? Wat heeft grootste impact op kwaliteit van leven?
Behandeldoelen realistisch stellen: Niet alle waarden perfect, maar acceptabel met zo min mogelijk medicatie
Coördinatie tussen specialisten: Geriater als spil, voorkomt tegengestelde adviezen
Deprescribing: Stoppen medicijnen met lage toegevoegde waarde of hoog bijwerkingsrisico
Focus op functie: Niet "alle waarden normaal" maar "wat kan patiënt nog zelf"

Multidisciplinaire samenwerking

De geriater werkt zelden alleen, maar is regisseur van een multidisciplinair team. Elk teamlid heeft eigen expertise die samen het beste resultaat geeft.

Het geriatrische team:

👨‍⚕️ Geriater

Coördineert zorg, medische diagnostiek, medicatiereview, behandelplan

🩺 Verpleegkundig specialist

Intake, screening, educatie patiënt/mantelzorger, zorgcoördinatie

🏃 Fysiotherapeut

Spierkracht, balans, mobiliteit, looptraining, valpreventie

🏠 Ergotherapeut

Woningaanpassingen, hulpmiddelen, ADL-training, energiemanagement

🍎 Diëtist

Ondervoeding, gewichtsverlies, eiwit optimaliseren, diabetes/hartfalen dieet

🧠 Psycholoog

Cognitieve testen, depressie/angst behandeling, valsangst, copingstrategieën

💊 Apotheker

Medicatiereview, interacties check, medicatie-uitleg, pillendoos

🛡️ Casemanager dementie

Begeleiding bij dementie, praktische ondersteuning, indicatie WLZ

👨‍⚕️ Huisarts

Eerste lijn, continuïteit na ontslag geriater, acute problemen

🏥 Andere specialisten

Neurologie (Parkinson, beroerte), cardiologie (hartfalen), etc.

Hoe werkt multidisciplinaire samenwerking?

Multidisciplinair overleg (MDO): Team komt bij elkaar (wekelijks of maandelijks) om complexe patiënten te bespreken. Iedereen deelt bevindingen, samen wordt behandelplan gemaakt.

Voordeel: Integrale aanpak, geen tegenstrijdige adviezen, efficiënte zorg, betere uitkomsten voor patiënt.

Veelgestelde vragen

Wat maakt de aanpak van een geriater anders dan andere specialisten?

Een geriater heeft een holistische, integrale aanpak: kijkt naar het totaalplaatje in plaats van één orgaan of aandoening. Verschil met andere specialisten: cardioloog focust op hart, neuroloog op zenuwen, internist op algemene interne geneeskunde. Geriater: combineert medisch, functioneel, psychisch en sociaal aspect; behandelt multimorbiditeit (meerdere aandoeningen tegelijk); expert in medicatie-optimalisatie bij polyfarmacie; coördineert multidisciplinaire zorg; richt op kwaliteit van leven en zelfstandigheid, niet alleen genezen. Dit maakt geriater uniek geschikt voor complexe zorgvragen bij ouderen.

Bij welke complexe situaties is een geriater de beste keuze?

Geriater bij: meerdere aandoeningen tegelijk (bijv. dementie + diabetes + hartfalen), gebruik van 5+ medicijnen met bijwerkingen, onverklaard functioneel achteruitgang (niet meer kunnen wat eerst wel kon), herhaaldelijk vallen zonder duidelijke oorzaak, complexe geheugenproblemen (onduidelijk of dementie/depressie/medicatie), combinatie lichamelijke en psychische klachten, ontslag uit ziekenhuis met veel zorgbehoefte, of als meerdere specialisten betrokken zijn maar geen coördinatie is. Bij deze situaties heeft geriater toegevoegde waarde door overzicht en integrale aanpak.

Hoe werkt een geriater samen met andere zorgverleners?

Geriater is vaak regisseur van multidisciplinair team. Samenwerking met: huisarts (terugkoppeling bevindingen, gezamenlijk beleid), andere specialisten (neurologie bij Parkinson, cardiologie bij hartfalen - geriater coördineert), fysiotherapeut (mobiliteit, valpreventie, spierkracht), ergotherapeut (woningaanpassingen, hulpmiddelen, ADL-training), psycholoog (cognitie, depressie, valsangst), diëtist (ondervoeding, diabetes), apotheker (medicatie-review), thuiszorg (verpleging, verzorging thuis), casemanager dementie (bij dementie trajecten). Geriater zorgt voor afstemming, voorkomt tegengestelde adviezen, en bewaakt totaalbeeld.

Wat is het verschil tussen een geriater en een specialist ouderengeneeskunde?

Beide zijn specialists voor ouderen, maar werken op verschillende plekken. Geriater (medisch specialist): werkt in ziekenhuis/polikliniek, behandelt complexe medische problemen bij ouderen die nog thuis wonen of kortdurend opgenomen zijn, doet diagnostiek (MRI, CT, uitgebreide bloedonderzoeken), verwijzing via huisarts nodig. Specialist Ouderengeneeskunde (SO): werkt in verpleeghuis/verzorgingstehuis, behandelt kwetsbare ouderen met chronische aandoeningen in verpleeghuis, focus op comfort en kwaliteit van leven, palliatieve zorg, geen verwijzing nodig (bij opname). Overlap: beide holistische aanpak, beide expert in geriatrie, soms werken samen bij overgang ziekenhuis-verpleeghuis.

Hoe lang duurt behandeling bij een geriater?

Behandelduur varieert per situatie. Eerste consult: 45-60 minuten uitgebreid gesprek en onderzoek. Diagnostische fase: 2-6 weken (aanvullend onderzoek zoals bloedonderzoek, scans, cognitieve testen). Behandelfase: afhankelijk van probleem - medicatie-optimalisatie kan 3-6 maanden duren met meerdere controles; valpreventie-traject: 3-6 maanden met fysiotherapie/ergotherapie; dementie-diagnostiek: 2-3 consulten over 1-3 maanden. Nazorg: sommige patiënten 1-2x per jaar controle voor monitoring, anderen eenmalig consult met terugverwijzing naar huisarts. Gemiddeld: 2-4 consulten over periode van 3-6 maanden.

Kan een geriater ook preventief advies geven?

Ja, preventie is belangrijk onderdeel van geriatrie. Preventief advies over: valpreventie (balans, spierkracht, woningaanpassingen, medicatie-review), gezond ouder worden (voeding, beweging, slaap, sociale contacten), risicofactoren beheersen (bloeddruk, diabetes, cholesterol), cognitieve gezondheid (mentaal actief blijven, gehoortest, sociale activiteit), ondervoeding voorkomen (eiwit, vitamines), vaccinaties (griep, pneumokokken), screeningen (osteoporose, vitamine D). Ook geriatrische check-up mogelijk bij geen acute klachten maar wel risicofactoren. Preventie kan veel problemen voorkomen of uitstellen.

Conclusie: de geriater als architect van zorg

De geriater is meer dan een "dokter voor ouderen". De geriater is architect van complexe zorg: ontwerpt een totaalplan waarin alle puzzelstukjes (medisch, functioneel, psychisch, sociaal) op hun plek vallen.

Waar andere specialisten diep graven in één gebied, kijkt de geriater breed naar het totaalplaatje. Beide benaderingen zijn waardevol, maar bij complexe situaties is de holistische blik van de geriater onmisbaar.

Herken je jezelf of je oudere in de beschreven situaties? Een geriater kan helpen om:

Overzicht te krijgen bij meerdere problemen tegelijk
Medicatie veiliger en effectiever te maken
Functie en zelfstandigheid te behouden of verbeteren
Kwaliteit van leven te optimaliseren
Zorg te coördineren tussen verschillende specialisten

Twijfel niet om een geriater in te schakelen bij complexe zorgvragen. Vroege interventie voorkomt vaak verdere achteruitgang en geeft betere uitkomsten.

🎯 De unieke rol van een geriater

📋 Snel naar: