Polyfarmacie bij ouderen: hoe een geriater medicatie veiliger maakt
Gebruik je 5 of meer medicijnen? Ontdek de risico's van polyfarmacie, bijwerkingen en interacties, en hoe een geriater medicatie optimaliseert voor veiligheid.
🎯 Snel samengevat
Polyfarmacie = 5+ medicijnen tegelijk
- • 40% van 65-plussers gebruikt 5+ medicijnen
- • Risico's: bijwerkingen, interacties, vallen, verwardheid
- • Ouderen verwerken medicijnen langzamer (nier/lever)
- • Geriater kan 1-3 medicijnen vaak stoppen/verlagen
Medicatie-review nodig? Bij 5+ medicijnen, bijwerkingen of achteruitgang
📋 Snel naar:
Gebruik je meerdere medicijnen tegelijk? Dan ben je niet alleen. Meer dan 40% van de 65-plussers gebruikt 5 of meer medicijnen per dag. Dit heet polyfarmacie. Hoewel elk medicijn afzonderlijk nuttig kan zijn, verhoogt het gebruik van veel medicijnen tegelijk het risico op bijwerkingen, interacties en medicatiefouten.
In dit artikel leggen we uit wat polyfarmacie is, waarom het riskant is voor ouderen, hoe een geriater medicatie veiliger maakt, en wat je zelf kunt doen.
Wat is polyfarmacie?
Polyfarmacie betekent letterlijk "veel medicijnen". In de medische wereld wordt meestal de grens gelegd bij 5 of meer medicijnen tegelijk. Sommige definities spreken van 10+ medicijnen.
Cijfers over medicijngebruik bij ouderen:
- • 40% van de 65-plussers gebruikt 5 of meer medicijnen
- • 60% van de 80-plussers gebruikt 5 of meer medicijnen
- • 20% van de ouderen gebruikt 10 of meer medicijnen
- • Gemiddeld gebruikt een 75-jarige 6-7 medicijnen per dag
- • Bij opname ziekenhuis stijgt dit vaak naar 10-15 medicijnen
Waarom krijgen ouderen zo veel medicijnen?
Ouderen hebben vaak meerdere chronische aandoeningen tegelijk (multimorbiditeit):
- Hoge bloeddruk → bloeddrukverlagers (1-2 medicijnen)
- Diabetes → bloedsuikerverlagers en/of insuline
- Hartproblemen → bloedverdunners, cholesterolverlagers
- COPD/astma → luchtwegverwijders, ontstekingsremmers
- Artrose → pijnstillers
- Maagklachten → maagzuurremmers
- Slaapproblemen → slaapmiddelen
- Depressie/angst → antidepressiva
Voor elke aandoening wordt een medicijn voorgeschreven. Zo stapelen medicijnen zich op over de jaren.
Waarom is polyfarmacie riskanter voor ouderen?
Ouderen verwerken medicijnen anders dan jongere volwassenen. Met het ouder worden veranderen lichaamsfuncties, waardoor medicijnen langer in het lichaam blijven en sterker werken.
Veranderingen in het lichaam die medicijnwerking beïnvloeden:
🫘 Verminderde nierfunctie
Nieren worden minder efficiënt. Medicijnen worden langzamer uitgescheiden → ophoping in het bloed → verhoogd risico op bijwerkingen.
🫀 Verminderde leverfunctie
Lever breekt medicijnen minder snel af. Gevolg: medicijnen werken langer en sterker dan bedoeld.
💧 Minder lichaamswater
Ouderen hebben relatief minder water in het lichaam. Wateroplosbare medicijnen worden daardoor geconcentreerder → hogere bloedspiegels.
🥩 Meer vetweefsel, minder spiermassa
Vetoplosbare medicijnen (bijv. slaapmiddelen) stapelen zich op in vetweefsel en werken veel langer door.
🧠 Gevoeliger brein
Het oudere brein is gevoeliger voor medicijnen die het zenuwstelsel beïnvloeden (slaapmiddelen, antidepressiva) → meer kans op verwardheid, duizeligheid.
Risico's van polyfarmacie
Hoe meer medicijnen, hoe groter het risico op problemen. Onderzoek toont aan dat bij gebruik van 5+ medicijnen de kans op bijwerkingen exponentieel stijgt.
1. Bijwerkingen
Veelvoorkomende bijwerkingen bij ouderen:
- • Duizeligheid en vallen: Bloeddrukverlagers, slaapmiddelen → 30% meer valrisico
- • Verwardheid en geheugenproblemen: Slaapmiddelen (benzodiazepinen), sommige antidepressiva
- • Maag-darmproblemen: Pijnstillers (NSAID's), antibiotica → maagpijn, diarree
- • Sufheid en vermoeidheid: Antidepressiva, kalmeringsmiddelen
- • Lage bloedsuiker: Diabetesmedicatie → flauwvallen
- • Spierzwakte: Statines (cholesterolverlagers)
- • Verstopping: Pijnstillers (opioïden), sommige bloeddrukverlagers
⚠️ Belangrijk: Veel bijwerkingen worden aangezien voor "normale veroudering" (vergeetachtig, moe, wankel). Maar het kunnen medicijnbijwerkingen zijn die verdwijnen na stoppen!
2. Medicatie-interacties
Medicijnen kunnen elkaar beïnvloeden. Het ene medicijn kan de werking van het andere versterken, verzwakken, of nieuwe bijwerkingen veroorzaken.
| Combinatie | Risico |
|---|---|
| Bloedverdunner + pijnstiller (ibuprofen) | Verhoogd bloedingsrisico (maagbloeding) |
| 2 bloeddrukverlagers | Te lage bloeddruk → duizeligheid, vallen |
| Slaapmiddel + kalmeringsmiddel | Extreme sufheid, ademhalingsproblemen |
| Diabetesmedicatie + antibiotica | Gevaarlijk lage bloedsuiker |
| Maagzuurremmer + calcium/ijzer | Verminderde opname calcium/ijzer |
3. Prescriptiecascade
Dit is een verraderlijk fenomeen: een bijwerking van medicijn A wordt aangezien voor een nieuwe ziekte, waarvoor medicijn B wordt voorgeschreven. En zo stapelen medicijnen zich op.
Voorbeeld van prescriptiecascade:
- 1. Pijnstiller (NSAID) voor artrose → bijwerking: hoge bloeddruk
- 2. Bloeddrukverlager voorgeschreven → bijwerking: opgezwollen enkels
- 3. Plaspil (vochtafdrijver) voorgeschreven → bijwerking: jicht
- 4. Jichtmedicatie voorgeschreven → bijwerking: maagklachten
- 5. Maagzuurremmer voorgeschreven
Resultaat: 5 medicijnen, terwijl het probleem opgelost was door het eerste medicijn te stoppen!
4. Verminderde therapietrouw
Hoe meer medicijnen, hoe moeilijker het is om alles correct in te nemen:
- Vergeten medicijnen in te nemen
- Verkeerde dosering of verkeerde tijdstip
- Dubbel innemen (vergeten dat je het al nam)
- Verwarring over welk medicijn waarvoor is
Medicatie-review door de geriater
Een geriater is expert in medicatie-optimalisatie bij ouderen. Bij een medicatie-review worden alle medicijnen kritisch beoordeeld.
Hoe werkt een medicatie-review?
Inventarisatie
Alle medicijnen worden opgeschreven (inclusief vrij verkrijgbare en supplementen)
Indicatie check
Is elk medicijn nog nodig? Soms zijn medicijnen ooit gestart maar niet meer relevant.
Bijwerkingen beoordelen
Welke klachten kunnen medicijnbijwerking zijn? (duizeligheid, verwardheid, vermoeidheid)
Interacties checken
Welke medicijnen beïnvloeden elkaar? Zijn er gevaarlijke combinaties?
Dosering aanpassen
Is de dosering correct voor leeftijd, gewicht en nierfunctie? Vaak kunnen doseringen lager.
Stoppen of vervangen
Welke medicijnen kunnen gestopt? Zijn er veiliger alternatieven?
Vereenvoudigen schema
Kunnen medicijnen gecombineerd worden? Minder innametijdstippen?
Welke medicijnen worden vaak gestopt of verlaagd?
- • Slaapmiddelen (benzodiazepinen): Verslavend, verhogen valrisico, vaak niet meer nodig
- • Maagzuurremmers: Vaak te lang gebruikt (max 8 weken), kunnen leiden tot botbreuken
- • Statines (cholesterolverlagers): Bij 80+ vaak beperkt nut, bijwerkingen > voordeel
- • Dubbele medicatie: Twee medicijnen voor dezelfde aandoening terwijl één voldoende is
- • Preventieve medicatie: Bij beperkte levensverwachting heeft preventie minder zin
Resultaat van medicatie-review:
Onderzoek toont aan dat bij polyfarmacie gemiddeld 1-3 medicijnen gestopt of verlaagd kunnen worden zonder nadelige gevolgen. Vaak voelen mensen zich zelfs beter door minder bijwerkingen.
Veilig afbouwen van medicatie
Medicijnen stoppen moet altijd onder begeleiding van een arts. Sommige medicijnen kunnen niet plotseling gestopt worden.
Medicijnen die geleidelijk afgebouwd moeten worden:
- • Benzodiazepinen (slaapmiddelen): Onttrekkingsverschijnselen (angst, slapeloosheid, trillen)
- • Antidepressiva: Afbouw over 4-8 weken om ontrekkingsverschijnselen te voorkomen
- • Bloeddrukverlagers: Plotseling stoppen kan bloeddruk gevaarlijk verhogen
- • Epilepsiemedicatie: Risico op aanval bij abrupt stoppen
- • Corticosteroïden (prednison): Bijnierschors moet weer zelf cortisol maken
Afbouwschema voorbeeld (slaapmiddel):
| Week | Dosering | Frequentie |
|---|---|---|
| Week 1-2 | Volledige dosis | Elke avond |
| Week 3-4 | 3/4 dosis | Elke avond |
| Week 5-6 | 1/2 dosis | Elke avond |
| Week 7-8 | 1/4 dosis | Om de avond |
| Week 9+ | Stoppen | - |
Wat kun je zelf doen?
Ook al zijn geriater en huisarts verantwoordelijk voor medicatie, jij kunt zelf ook stappen zetten:
1. Maak een actuele medicatielijst
Noteer van elk medicijn:
- • Naam medicijn
- • Dosering (bijv. 10 mg)
- • Wanneer innemen (ochtend/avond/bij maaltijd)
- • Waarvoor (hoge bloeddruk, diabetes, etc.)
- • Sinds wanneer gebruik je dit?
Of: Neem alle medicijndoosjes mee in een tas naar de arts!
2. Houd bijwerkingen bij
Noteer nieuwe klachten of veranderingen:
- Ben je duizelig geworden na starten nieuw medicijn?
- Heb je last van je maag, hoofdpijn, vermoeidheid?
- Ben je vaker gevallen sinds medicatiewijziging?
3. Vraag jaarlijks om medicatie-evaluatie
Bij gebruik van 5+ medicijnen: vraag actief om jaarlijkse medicatie-review bij huisarts of geriater.
4. Wees kritisch op nieuwe medicatie
Bij voorschrijven van nieuw medicijn, vraag:
- Waarom heb ik dit medicijn nodig?
- Hoe lang moet ik dit gebruiken?
- Welke bijwerkingen kan ik verwachten?
- Zijn er alternatieven (niet-medicamenteus)?
5. Gebruik medicatiebox of app
Bij veel medicijnen: gebruik een weekbox met vakjes of medicatie-app om overzicht te houden en niks te vergeten.
Veelgestelde vragen over polyfarmacie
Wat is polyfarmacie precies?
Polyfarmacie betekent het gelijktijdig gebruik van meerdere medicijnen. In de zorg wordt vaak de grens gelegd bij 5 of meer medicijnen tegelijk. Bij ouderen is polyfarmacie veel voorkomend: 40% van de 65-plussers gebruikt 5+ medicijnen, bij 80-plussers is dit 60%. Het verhoogt het risico op bijwerkingen, interacties en medicatiefouten.
Waarom is polyfarmacie riskanter voor ouderen?
Ouderen verwerken medicijnen anders door verminderde nier- en leverfunctie, lagere spiermassa, meer vetweefsel, en lagere hoeveelheid water in het lichaam. Hierdoor stapelen medicijnen zich sneller op en duren bijwerkingen langer. Ook zijn ouderen gevoeliger voor bepaalde bijwerkingen (duizeligheid, vallen, verwardheid) en is de kans op interacties tussen medicijnen groter.
Wat zijn veelvoorkomende bijwerkingen van polyfarmacie?
Veelvoorkomende bijwerkingen: duizeligheid en vallen (bloeddrukverlagers), verwardheid en geheugenproblemen (slaapmiddelen, antidepressiva), maag-darmproblemen (pijnstillers, antibiotica), sufheid en vermoeidheid (kalmeringsmiddelen), lage bloedsuiker (diabetesmedicatie), spierzwakte, en verstopping of diarree. Vaak worden deze symptomen aangezien voor normale veroudering in plaats van medicijnbijwerking.
Wat doet een geriater bij medicatie-review?
De geriater beoordeelt alle medicijnen kritisch: Is elk medicijn nog nodig? Zijn er alternativen met minder bijwerkingen? Zijn doseringen correct voor de leeftijd en nierfunctie? Zijn er interacties tussen medicijnen? Kunnen medicijnen gestopt of verlaagd worden? De geriater maakt een plan om medicatie te vereenvoudigen, risico's te verminderen en therapietrouw te verbeteren. Gemiddeld kunnen 1-3 medicijnen gestopt of verlaagd worden.
Hoe vaak moet medicatie geëvalueerd worden bij ouderen?
Bij gebruik van 5+ medicijnen: minimaal 1x per jaar volledige medicatie-review. Bij veranderingen (nieuwe klachten, ziekenhuisopname, achteruitgang): direct evalueren. Bij stabiele situatie met 1-4 medicijnen: bij jaarcontrole huisarts. Regelmatige evaluatie is cruciaal omdat medicatiebehoeften veranderen met de leeftijd en gezondheidstoestand.
Kunnen medicijnen zomaar gestopt worden?
Nee, stop nooit zelfstandig met medicijnen! Sommige medicijnen (bloeddrukverlagers, epilepsiemedicatie, antidepressiva) moeten afgebouwd worden om onttrekkingsverschijnselen te voorkomen. De geriater maakt een afbouwschema waarbij medicijnen geleidelijk verlaagd en gestopt worden onder begeleiding. Bij twijfel of bijwerkingen: altijd eerst overleg met arts.
Conclusie: minder is vaak meer
Bij medicatie geldt niet altijd "hoe meer, hoe beter". Polyfarmacie verhoogt het risico op bijwerkingen, interacties en achteruitgang bij ouderen. Een geriater kan helpen om medicatie te optimaliseren: onnodige medicijnen stoppen, doseringen aanpassen, en veiliger alternatieven vinden.
Gebruik je 5 of meer medicijnen? Of heb je last van mogelijk medicijnbijwerkingen (duizeligheid, verwardheid, vallen)? Bespreek dit met je huisarts. Een medicatie-review kan je gezondheid en kwaliteit van leven aanzienlijk verbeteren.
Medicatie-review nodig?
Vind een geriater bij jou in de buurt voor professionele medicatie-optimalisatie.
Vind een Geriater