Geheugenproblemen of dementie? Wanneer naar de geriater

"Ik vergeet de laatste tijd steeds meer. Is dit normaal op mijn leeftijd, of is het dementie?" Deze vraag houdt veel ouderen en hun naasten bezig. Geheugenproblemen komen vaak voor bij ouderen, maar niet elke vergeetachtigheid is meteen dementie.

In dit artikel leggen we uit wat het verschil is tussen normale ouderdomsvergeetachtigheid en dementie, welke signalen je alert moeten maken, en wanneer onderzoek bij een geriater verstandig is.

Het verschil tussen normale vergeetachtigheid en dementie

Iedereen vergeet wel eens iets - dat is normaal. Maar hoe weet je of vergeetachtigheid nog normaal is of dat er meer aan de hand is?

Normale ouderdomsvergeetachtigheid

✓ Normale vergeetachtigheid kenmerken:

• Je vergeet details, maar niet het gehele voorval
• Voorbeeld: "Waar heb ik mijn bril gelegd?" (je weet dat je een bril hebt)
• Je kunt jezelf helpen met geheugensteuntjes (agenda, lijstjes)
• Het verstoort je dagelijks leven niet
• Je bent je bewust van je vergeetachtigheid
• Het blijft stabiel of verbetert soms

Geheugenproblemen bij dementie

⚠️ Geheugenproblemen bij dementie:

• Je vergeet het gehele voorval, niet alleen details
• Voorbeeld: "Ik heb geen bril" (terwijl je die wel hebt en altijd draagt)
• Geheugensteuntjes helpen niet meer
• Het verstoort je dagelijks leven significant
• Je bent je vaak niet bewust van problemen (ontkenning)
• Het wordt geleidelijk erger in de tijd

Situatie	Normale vergeetachtigheid	Dementie
Sleutels kwijt	"Waar liggen mijn sleutels?"	"Waarvoor zijn die dingen?" (wijst naar sleutels)
Naam vergeten	Naam van kennis vergeten, maar herinnert het later	Herkent goede vrienden of familie niet meer
Afspraak	Vergeet afspraak, maar weet het als je eraan herinnerd wordt	Vergeet afspraak volledig, ook na herinnering geen herkenning
Woordvinding	Soms "woord op puntje van tong"	Gebruikt vaak verkeerde woorden, zinnen maken geen zin
Zelfstandigheid	Kan nog steeds zelfstandig functioneren	Heeft hulp nodig bij dagelijkse taken

Alarmsignalen: wanneer is onderzoek nodig?

Vroege herkenning van dementie is belangrijk. Hoe eerder de diagnose, hoe meer behandel- en planmogelijkheden er zijn. Let op deze 10 alarmsignalen:

1. 🧠 Geheugenverlies dat dagelijks leven verstoort

Belangrijke informatie vergeten (afspraken, medicatie), herhaaldelijk dezelfde vragen stellen, steeds meer afhankelijk van geheugensteuntjes of anderen.

2. 🎯 Problemen met plannen en uitvoeren van bekende taken

Moeite met koken van bekende gerechten, problemen met administratie, kan financiën niet meer beheren, vergeet hoe je moet autorijden.

3. 📍 Verwarring over tijd en plaats

Verdwalen in eigen buurt of huis, weet niet meer welke dag/maand/seizoen het is, komt niet thuis van boodschappen.

4. 💬 Taal- en woordvindproblemen

Gesprekken volgen wordt moeilijk, vergeet woorden of gebruikt verkeerde woorden, herhaalt verhalen constant.

5. 🤔 Verminderd inzicht en oordeelsvermogen

Neemt slechte financiële beslissingen, kleedt zich niet meer passend (winterjas in zomer), valt voor oplichting.

6. 🏠 Dingen op verkeerde plekken leggen

Sleutels in de koelkast, afstandsbediening in kast, kan stappen niet meer terugvinden.

7. 👥 Terugtrekken uit sociale activiteiten

Verliest interesse in hobby's, ziet vrienden niet meer, trekt zich terug uit verenigingen.

8. 😠 Veranderingen in stemming en persoonlijkheid

Wordt achterdochtig, angstig, depressief of geïrriteerd zonder duidelijke reden.

9. 🧩 Problemen met visuele en ruimtelijke vaardigheden

Moeite met lezen, afstanden inschatten, kleuren onderscheiden, gezichten herkennen.

10. 🚫 Ontkenning van problemen

Beseft zelf niet dat er problemen zijn, bagatelliseert klachten, wordt boos als familie wijst op vergeetachtigheid.

⚠️ Belangrijk: Herken je meerdere van deze signalen? Wacht niet af. Ga naar de huisarts voor een verwijzing naar een geriater of geheugenpoli. Vroege diagnostiek geeft meer mogelijkheden.

Andere oorzaken van geheugenproblemen

Niet alle geheugenproblemen zijn dementie. Er zijn behandelbare oorzaken die op dementie kunnen lijken:

🔍 Behandelbare oorzaken geheugenproblemen:

• Depressie (pseudo-dementie): Concentratieproblemen en geheugenklachten door depressie
• Vitamine B12-tekort: Veroorzaakt vermoeidheid en geheugenproblematiek
• Schildklierafwijkingen: Te trage schildklier geeft "waas" in hoofd
• Medicijnbijwerkingen: Veel medicijnen (slaapmiddelen, pijnstillers) beïnvloeden geheugen
• Dehydratie: Te weinig vocht kan verwarring geven
• Slaapproblemen: Chronisch slecht slapen beïnvloedt geheugen
• Infecties: Urineweginfectie kan bij ouderen verwarring geven
• Alcoholmisbruik: Langdurig te veel alcohol beschadigt hersenen

Daarom is grondig onderzoek essentieel. Een geriater sluit deze behandelbare oorzaken uit voordat de diagnose dementie wordt gesteld.

Geheugenonderzoek bij de geriater: wat kun je verwachten?

Een verwijzing naar de geriater leidt meestal naar een geheugenpoli (ook: geheugenpoli of Memory Clinic). Hier werkt een multidisciplinair team samen.

Het team op de geheugenpoli:

Geriater of neuroloog: Medisch onderzoek, diagnose, behandelplan
Neuropsycholoog: Uitgebreide cognitieve testen
Verpleegkundig specialist: Anamnese, begeleiding familie
Maatschappelijk werker: Ondersteuning praktische zaken

Het onderzoekstraject stap voor stap:

📝 Stap 1: Intake en anamnese (1e afspraak)

Duur: 1-1,5 uur

Uitgebreid gesprek over klachten, medische geschiedenis, medicijngebruik, dagelijks functioneren. Familie/partner is vaak aanwezig voor aanvullende informatie.

🧪 Stap 2: Lichamelijk en aanvullend onderzoek

Bloedonderzoek, soms MRI-scan

• Bloedonderzoek: B12, schildklier, nierfunctie, suiker
• MRI-hersenen: Uitsluiten hersentumor, beroerte, atrofie
• Soms: EEG, lumbale punctie (hersenvocht onderzoek)

🧠 Stap 3: Neuropsychologisch onderzoek (2e afspraak)

Duur: 2-3 uur

Uitgebreide cognitieve testen:

• Geheugen (korte en lange termijn)
• Aandacht en concentratie
• Taal en woordvinding
• Ruimtelijk inzicht
• Uitvoerende functies (plannen, organiseren)

💬 Stap 4: Uitslagbespreking (3e afspraak)

Duur: 45-60 minuten

Alle resultaten worden besproken. De geriater geeft de diagnose, legt uit wat het betekent, en bespreekt behandelmogelijkheden en toekomstplanning. Familie/partner is hierbij aanwezig.

Het hele traject duurt meestal 4-8 weken van eerste afspraak tot diagnose.

Behandelmogelijkheden bij dementie

Hoewel dementie niet te genezen is, zijn er wel behandelingen die symptomen kunnen verlichten en de kwaliteit van leven kunnen verbeteren.

Medicamenteuze behandeling:

• Cholinesteraseremmers (donepezil, rivastigmine, galantamine): Voor lichte tot matige Alzheimer, vertraagt achteruitgang tijdelijk
• Memantine: Voor matige tot ernstige Alzheimer
• Behandeling onderliggende oorzaken: Bloeddrukverlagers bij vasculaire dementie
• Symptoombehandeling: Antidepressiva bij depressie, angstmedicatie

Niet-medicamenteuze interventies:

Cognitieve training: Geheugenoefeningen, hersenkrakers
Bewegen: 30 minuten per dag wandelen, zwemmen
Muziektherapie: Herkenbare muziek activeert geheugen
Dagstructuur: Vaste ritmes en routines
Sociale activering: Contact met anderen behouden
Aanpassingen woonomgeving: Overzichtelijk, veilig, herkenbaar
Begeleiding mantelzorgers: Psycho-educatie, respijtzorg

Een geriater stelt een behandelplan op maat samen, afgestemd op het type dementie, stadium, en persoonlijke situatie.

Kan je dementie voorkomen?

Niet alle dementie is te voorkomen - genetica speelt een rol. Maar een gezonde leefstijl verlaagt het risico met 30-40%.

🌟 7 tips voor een gezond brein:

• Blijf bewegen: 30 minuten matig intensief per dag (wandelen, fietsen, zwemmen)
• Gezonde voeding: Mediterraan dieet (groenten, fruit, vis, olijfolie, noten)
• Geestelijk actief blijven: Lezen, puzzelen, nieuwe dingen leren
• Sociale contacten: Regelmatig contact met familie, vrienden, verenigingen
• Voldoende slapen: 7-8 uur per nacht
• Niet roken: Roken verhoogt risico op dementie
• Matig alcoholgebruik: Maximaal 1 glas per dag

Lees meer: Gezond ouder worden: voeding, beweging en leefstijl

Veelgestelde vragen over geheugenproblemen

Wat is het verschil tussen normale vergeetachtigheid en dementie?

Bij normale vergeetachtigheid vergeet je details (waar liggen mijn sleutels?), maar bij dementie vergeet je het gehele voorval (dat je überhaupt sleutels hebt gezocht). Normale vergeetachtigheid verstoort het dagelijks leven niet, bij dementie wel. Ook is bij normale ouderdomsvergeetachtigheid bewustzijn van het vergeten aanwezig, terwijl bij dementie dat besef ontbreekt.

Wanneer moet je met geheugenproblemen naar de geriater?

Ga naar de huisarts (die kan doorverwijzen naar een geriater) bij: geheugenproblemen die dagelijks leven verstoren, problemen met bekende taken, verdwalen op bekende plekken, problemen met taal en woordvinding, slechte beslissingen nemen, terugtrekken uit activiteiten, of persoonlijkheidsveranderingen. Vroege diagnostiek is belangrijk voor behandeling en planning.

Wat gebeurt er bij geheugenonderzoek op de geheugenpoli?

Op de geheugenpoli word je gezien door een multidisciplinair team: geriater of neuroloog voor medisch onderzoek, neuropsycholoog voor cognitieve testen, verpleegkundig specialist voor anamnese. Er wordt bloedonderzoek gedaan, vaak een MRI-scan, en uitgebreide geheugentesten. Het hele traject duurt meestal 2-3 afspraken over enkele weken.

Is dementie te genezen?

Dementie is helaas niet te genezen, maar wel te behandelen. Medicijnen zoals cholinesteraseremmers kunnen symptomen tijdelijk verlichten. Daarnaast helpen niet-medicamenteuze interventies: cognitieve training, beweging, muziektherapie, dagstructuur en aanpassingen in de woonomgeving. Vroege diagnose geeft meer behandelmogelijkheden en tijd om toekomst te plannen.

Kunnen geheugenproblemen ook andere oorzaken hebben dan dementie?

Ja, zeker. Geheugenproblemen kunnen veroorzaakt worden door: depressie (pseudo-dementie), vitamine B12-tekort, schildklierafwijkingen, medicijnbijwerkingen, slaapproblemen, dehydratie, of infecties. Deze oorzaken zijn vaak wel behandelbaar. Daarom is goed onderzoek belangrijk om de echte oorzaak te vinden.

Wat kan je zelf doen om je geheugen gezond te houden?

Gezonde leefstijl helpt: voldoende bewegen (30 min per dag), gezonde voeding (Mediterraan dieet), geestelijk actief blijven (puzzelen, lezen, nieuwe dingen leren), sociale contacten onderhouden, voldoende slapen, niet roken, en matig alcoholgebruik. Deze factoren verlagen het risico op dementie met 30-40%.

Conclusie: vroeg onderzoek loont

Geheugenproblemen zijn verontrustend, maar niet altijd een teken van dementie. Veel oorzaken zijn behandelbaar. Zelfs bij dementie geldt: vroege diagnostiek is waardevol.

Met een tijdige diagnose kun je:

Eerder starten met behandeling (medicijnen, therapie)
De toekomst plannen (financiën, wonen, zorg)
Gebruik maken van ondersteuning en begeleiding
Deelnemen aan onderzoek naar nieuwe behandelingen

Herken je signalen van geheugenproblemen bij jezelf of een naaste? Wacht niet af. Bespreek het met de huisarts. Een verwijzing naar een geriater of geheugenpoli kan duidelijkheid geven en nieuwe perspectieven openen.

🎯 Snel samengevat

📋 Snel naar: