Ouderdomsaandoeningen: wat behandelt een geriater?

Ouder worden gaat vaak samen met lichamelijke veranderingen en gezondheidsproblemen. Sommige aandoeningen komen vaker voor naarmate je ouder wordt - we noemen deze ouderdomsaandoeningen of geriatrische aandoeningen.

Een geriater is gespecialiseerd in deze complexe aandoeningen bij ouderen. In dit artikel bespreken we de meest voorkomende ouderdomsaandoeningen, hun symptomen, en wanneer geriatrische expertise nodig is.

1. Dementie en geheugenproblemen

Dementie is één van de meest voorkomende en ingrijpende ouderdomsaandoeningen. In Nederland leven ongeveer 290.000 mensen met dementie, voornamelijk boven de 75 jaar.

Vormen van dementie

• Alzheimer (60-70%): Meest voorkomend, geleidelijke achteruitgang geheugen en denkvermogen
• Vasculaire dementie (20%): Door problemen met bloedvaten in de hersenen
• Lewy body dementie: Met visuele hallucinaties en parkinsonisme
• Frontotemporale dementie: Vooral gedragsverandering en taalproblematiek
• Gemengde dementie: Combinatie van meerdere vormen

Symptomen dementie

Geheugenverlies dat dagelijks leven beïnvloedt
Moeite met plannen en organiseren
Verwardheid over tijd en plaats
Taal- en woordvindproblemen
Veranderingen in persoonlijkheid en gedrag
Terugtrekken uit sociale activiteiten

Een geriater kan dementie diagnosticeren op de geheugenpoli en een behandelplan opstellen. Hoewel dementie niet te genezen is, kunnen medicijnen en begeleiding symptomen verlichten en de kwaliteit van leven verbeteren.

Lees meer in ons artikel over geheugenproblemen en wanneer onderzoek bij de geriater verstandig is.

2. Hart- en vaatziekten

Hart- en vaatziekten zijn de belangrijkste doodsoorzaak bij ouderen. Veel oudere mensen hebben meerdere hart- en vaatproblemen tegelijk.

Veelvoorkomende hart- en vaatziekten bij ouderen:

❤️ Hartfalen

Wat is het: Het hart pompt niet meer krachtig genoeg

Symptomen: Kortademigheid, vermoeidheid, gezwollen enkels, nachtelijk plassen

💓 Atriumfibrilleren (boezemfibrilleren)

Wat is het: Onregelmatige hartslag

Symptomen: Hartkloppingen, duizeligheid, vermoeidheid, verhoogd risico op beroerte

📊 Hoge bloeddruk (hypertensie)

Wat is het: Verhoogde druk in bloedvaten

Symptomen: Vaak geen klachten, soms hoofdpijn, duizeligheid. Verhoogt risico op hartaanval en beroerte

🩸 Perifeer vaatlijden

Wat is het: Vernauwing bloedvaten in benen

Symptomen: Pijn in benen bij lopen (etalagebenen), koude voeten, slecht genezende wonden

Bij ouderen met hartproblemen én andere aandoeningen (zoals nierproblemen of dementie) kan een geriater helpen medicatie veilig af te stemmen en complicaties te voorkomen.

3. Diabetes type 2

Ongeveer 20% van de ouderen boven de 70 jaar heeft diabetes type 2 (suikerziekte). Bij ouderen is diabetes extra uitdagend omdat:

Hypo's (te lage bloedsuiker) gevaarlijker zijn - vallen, verwardheid
Symptomen anders kunnen zijn - geen dorst of vaak plassen
Medicatie aangepast moet worden bij nierproblemen
Voedingspatroon kan veranderen door verminderde eetlust

🎯 Rol geriater bij diabetes

Een geriater helpt bij:

• Realistisch behandeldoel instellen (niet te streng, hypo's voorkomen)
• Medicatie aanpassen aan nierfunctie en andere aandoeningen
• Voedingsadvies bij verminderde eetlust of gewichtsverlies
• Polyfarmacie voorkomen - vaak te veel diabetes medicijnen

4. Osteoporose (botontkalking)

Osteoporose maakt botten breekbaar en poreus. Bij een val kunnen daardoor makkelijker botbreuken ontstaan. Vooral vrouwen na de menopauze hebben verhoogd risico.

Veelvoorkomende botbreuken bij ouderen:

Heupfractuur: Meest ernstig, vaak operatie en revalidatie nodig
Polsfractuur: Vaak na val op uitgestrekte hand
Wervelfractuur: Kan spontaan optreden, veroorzaakt rugpijn en kromme rug

🦴 Preventie osteoporose

• Calcium en vitamine D: Via voeding of supplementen
• Bewegen: Wandelen, krachtoefeningen voor sterke botten
• Valpreventie: Gevaren in huis wegnemen, balans trainen
• Medicatie: Bisfosfonaten bij hoog risico op breuken

Een geriater beoordeelt het valrisico en botsterkte, adviseert over preventie, en plant behandeling rond eventuele operaties.

5. Artrose (gewrichtsslijtage)

Artrose is slijtage van het kraakbeen in gewrichten. Het komt voor bij 60% van de 70-plussers. Vooral knieën, heupen, handen en wervelkolom worden aangetast.

Symptomen artrose:

Pijn en stijfheid in gewrichten, vooral 's ochtends
Zwelling en beperkte bewegelijkheid
Krakende gewrichten bij beweging
Moeite met traplopen, opstaan uit stoel

Behandeling richt zich op pijnverlichting en behoud van mobiliteit:

Bewegen: Fysiotherapie, zwemmen, fietsen
Pijnstilling: Paracetamol, soms ontstekingsremmers (NSAID's)
Hulpmiddelen: Wandelstok, aangepast schoeisel
Operatie: Bij ernstige artrose knie- of heupprothese

Een geriater helpt bij pijnmanagement zonder teveel medicijnen en bereidt kwetsbare ouderen voor op eventuele operaties.

6. COPD en longproblemen

COPD (Chronic Obstructive Pulmonary Disease) is een chronische longaandoening, vaak veroorzaakt door roken. Het komt voor bij 15-20% van de ouderen boven de 70 jaar.

Symptomen COPD:

Kortademigheid bij inspanning
Chronische hoest met slijm
Piepende ademhaling
Verminderde conditie en energie

Bij ouderen is COPD vaak gecombineerd met hartproblemen, waardoor behandeling complex wordt. Een geriater zorgt voor goede afstemming tussen longmedicatie, hartmedicatie en andere behandelingen.

7. Polyfarmacie (te veel medicijnen)

Polyfarmacie betekent het gebruik van 5 of meer medicijnen tegelijk. Dit is geen ziekte, maar een risicofactor voor problemen bij ouderen.

⚠️ Risico's van polyfarmacie

• Bijwerkingen: Duizeligheid, verwarring, vallen
• Interacties: Medicijnen die elkaar tegenwerken
• Verkeerd gebruik: Schema te complex, medicijnen vergeten
• Verminderde nierfunctie: Medicijnen stapelen zich op

Een geriater is expert in medicatiemanagement bij ouderen. Via een medicatiereview bekijkt de geriater alle medicijnen en stopt of verlaagt onnodige medicatie.

Lees meer in ons artikel over polyfarmacie en hoe een geriater medicatie veiliger maakt.

8. Depressie en angststoornissen

Psychische problemen bij ouderen worden vaak over het hoofd gezien. Toch heeft 15-20% van de 65-plussers symptomen van depressie of angst.

Symptomen depressie bij ouderen:

Sombere stemming, geen plezier meer in activiteiten
Vermoeidheid en energieverlies
Slaapproblemen (te weinig of te veel slapen)
Eetlustverlies en gewichtsverlies
Concentratieproblemen
Lichamelijke klachten zonder duidelijke oorzaak

💡 Let op

Bij ouderen uit depressie zich soms anders: meer lichamelijke klachten, geen expliciet sombere stemming maar vooral interesseverlies en vermoeidheid. Ook kan depressie lijken op dementie (pseudo-dementie). Een geriater herkent deze subtiele signalen.

Behandeling bestaat uit therapie (cognitieve gedragstherapie), medicatie (antidepressiva), sociale activering en soms aanpassingen in de woonsituatie.

9. Incontinentie (ongewild urineverlies)

Incontinentie komt voor bij 30% van de ouderen en heeft grote impact op kwaliteit van leven. Veel ouderen schamen zich en durven er niet over te praten.

Soorten incontinentie:

Aandrangincontinentie: Plotselinge aandrang, vaak niet op tijd bij toilet
Stress-incontinentie: Urineverlies bij hoesten, niezen, tillen
Overloopincontinentie: Blaas loopt over omdat deze niet goed leegloopt
Gemengde incontinentie: Combinatie van bovenstaande

Behandeling kan bestaan uit bekkenfysiotherapie, medicatie, aanpassingen in vochtinname, of in sommige gevallen een operatie. Hulpmiddelen zoals incontinentiemateriaal kunnen tijdelijk of blijvend nodig zijn.

10. Slaapproblemen

Tot 50% van de ouderen heeft last van slaapproblemen. Dit kan leiden tot vermoeidheid overdag, concentratieproblemen en verhoogd valrisico.

Veelvoorkomende slaapproblemen:

Moeite met inslapen
Vaak wakker worden 's nachts
Vroeg wakker worden en niet meer kunnen slapen
Onrustige benen (Restless Legs Syndroom)
Slaapapneu (ademstops tijdens de slaap)

Een geriater zoekt naar de oorzaak (medicijnen? pijn? angst? slaapapneu?) en adviseert over slaaphygiëne, aanpassing medicatie of doorverwijzing naar een slaapcentrum.

Wanneer schakel je een geriater in?

Niet elke oudere met een aandoening heeft een geriater nodig. De huisarts kan veel behandelen. Maar bij complexe problematiek is geriatrische expertise waardevol:

🔍 Wanneer is een geriater zinvol?

✓ Multimorbiditeit: 3 of meer chronische aandoeningen tegelijk
✓ Polyfarmacie: 5+ medicijnen met bijwerkingen of interacties
✓ Geheugenprobleem: Vermoeden van dementie
✓ Herhaaldelijk vallen: Zonder duidelijke oorzaak
✓ Functionele achteruitgang: Snelle afname zelfstandigheid
✓ Delirium: Acute verwarring
✓ Kwetsbaarheid (frailty): Verminderde reserves
✓ Pre-operatief: Inschatting risico's grote operatie

Een geriater kijkt naar het totaalplaatje: niet alleen de ziekten, maar ook de impact op dagelijks leven, mobiliteit, cognitie en kwaliteit van leven. Het doel is ouderen zo goed mogelijk te laten functioneren, ondanks hun aandoeningen.

Veelgestelde vragen over ouderdomsaandoeningen

Wat zijn de meest voorkomende ouderdomsaandoeningen?

De meest voorkomende ouderdomsaandoeningen zijn: dementie (vooral Alzheimer), hartfalen, diabetes type 2, COPD, osteoporose, artrose, hoge bloeddruk, nierfunctieverlies, incontinentie en depressie. Veel ouderen hebben meerdere van deze aandoeningen tegelijk (multimorbiditeit).

Welke aandoeningen behandelt een geriater?

Een geriater behandelt complexe ouderdomsaandoeningen waarbij meerdere problemen tegelijk spelen. Denk aan dementie, vallen en balansproblemen, polyfarmacie (bijwerkingen van meerdere medicijnen), ondervoeding, delirium, hartfalen bij kwetsbare ouderen, en situaties waarbij meerdere orgaansystemen betrokken zijn.

Op welke leeftijd krijg je ouderdomsaandoeningen?

Ouderdomsaandoeningen komen voornamelijk voor vanaf 65 jaar, maar het risico neemt sterk toe na 75-80 jaar. Echter, de leeftijd waarop aandoeningen optreden verschilt per persoon en hangt af van genetica, leefstijl en andere factoren. Sommige mensen zijn op 85 jaar nog kerngezond, terwijl anderen al op 60 jaar complexe problematiek kunnen hebben.

Zijn ouderdomsaandoeningen te genezen?

De meeste ouderdomsaandoeningen zijn chronisch en niet volledig te genezen, maar wel goed te behandelen. Het doel van geriatrische zorg is niet genezen, maar symptomen verminderen, zelfstandigheid behouden, levenskwaliteit verbeteren en complicaties voorkomen. Met de juiste behandeling kunnen veel ouderen ondanks aandoeningen een goed leven leiden.

Kan je ouderdomsaandoeningen voorkomen?

Sommige ouderdomsaandoeningen zijn deels te voorkomen of uit te stellen door een gezonde leefstijl: voldoende bewegen, gezonde voeding, niet roken, matig alcoholgebruik, sociale contacten en geestelijke stimulatie. Dit verlaagt het risico op hart- en vaatziekten, diabetes type 2, dementie en botbreuken. Genetica speelt echter ook een rol, dus volledige preventie is niet altijd mogelijk.

Wanneer doorverwijzen naar een geriater?

Doorverwijzing naar een geriater is zinvol bij: meerdere aandoeningen die elkaar beïnvloeden, geheugenklachten of dementie, herhaaldelijk vallen, polyfarmacie (5+ medicijnen) met bijwerkingen, snelle achteruitgang in conditie, complexe zorgvragen waarbij meerdere specialisten betrokken zijn, of voorbereiding op een operatie bij kwetsbare ouderen.

Conclusie: ouderdomsaandoeningen verdienen geriatrische expertise

Ouderdomsaandoeningen zijn divers en complex. Veel ouderen hebben niet één probleem, maar een combinatie van aandoeningen die elkaar beïnvloeden. Dat maakt behandeling uitdagend.

Een geriater is expert in deze complexiteit. Door naar het totaalplaatje te kijken - niet alleen de ziekten, maar ook de impact op leven, mobiliteit en zelfredzaamheid - kan de geriater ouderen helpen om ondanks aandoeningen een zo goed mogelijke kwaliteit van leven te behouden.

Herken je meerdere van de genoemde problemen? Bespreek dan met je huisarts of een verwijzing naar een geriater zinvol kan zijn.

🎯 Snel samengevat

📋 Snel naar: